Τι είναι οι γητειές (γηθειές);

Σχετικά με τον όρο «γητειά» υπάρχουν δύο αντιφατικές, ετυμολογικού τύπου, απόψεις:  

Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεώργιος Αντουράκης καταθέτει ότι: «Η λέξη "γηθειά" και το ρήμα "γητεύω" προέρχονται μάλλον από το ρήμα γοητεύω (εξ ου γόης και γοητεία) και όχι από το γιατρεύω ή από το γύφτος, όπως κατά καιρούς υποστηρίχθηκε. 'Έτσι, από το γοητεύω προήλθε το γητεύω και από τη γοητεία η γηθειά».

Ή ανωτέρω ετυμολογική ανάλυση της λέξης «γητειά» ενισχύεται και από την αντίληψη πολλών Κρητικών που χρησιμοποίησαν και διαπίστωσαν τη δυναμικότητα των γητειών, στοιχείο που συνηγορεί με το ότι «Ή λέξη γητειά  παράγεται  από το ρήμα γοητεύω, επειδή υπήρχε η εντύπωση ότι με τα λόγια της γητειάς  γοητεύονται κάποιες μυστηριώδεις δυνάμεις  και υποτάσσονται  στα λόγια της γητεύτρας.  Υπάρχει όμως και η εκδοχή ότι παράγεται από τις γύφτισσες (γι' αυτό κάποιες φορές γράφεται με "υ"- γυτειά) επειδή αυτές ξέρουνε πολλές βασκανίες. Με την ίδια άποψη συνηγορεί και ο Γιάννης Μαυρακάκης, ο οποίος καταθέτει ότι: «'Όμοια το γητεύω πρέπει να είναι γυτεύω από το γύφτος- γυφτεύω, επειδή ασχολούνται κατά το λαό με τις μαγγανείες και μαγικές πράξεις αλλόθρησκων οι γύφτοι ιδιαίτερα»  Και οι δύο ανωτέρω θεωρήσεις- εκδοχές, οι οποίες έρχονται σε αντίθεση με την πρώτη ετυμολογία που αναφέρθηκε, βασίζονται σε μία προγενέστερη θεώρηση κατά την οποία:  «Η λέξη, κατά τον Γεώργιο Χατζιδάκη, παράγεται από το γύφτος- γυφτεύω, από όπου γυτεύω.

 Οι γητειές είναι επικλήσεις που απευθύνονται στον Θεό, οι οποίες εκτελούνταν τόσο από ενάρετους, θεοσεβείς και αγαθούς γενικά ανθρώπους, με σκοπό να αποκατασταθεί οποιαδήποτε βλάβη είχε προκληθεί από κάποια φυσική η άγνωστη αιτία, όσο και από τον εκάστοτε παθόντα, προκειμένου να επανέλθει η προηγούμενη επιθυμητή κατάσταση υγείας του. Έτσι δικαιολογείται το ότι στις γητειές γίνεται πάντοτε επίκληση είτε στο Θεό είτε στους αγίους Του με προεξάρχοντες τον Χριστό και την Παναγία, αφού ο Θεός και οι «εκπρόσωποί» Του είναι οι μόνοι αρμόδιοι και ικανοί να σταματήσουν κάθε είδους συμφορά. Με ανάλογο λογικό και αναμενόμενο τρόπο, οι γητειές τελειώνουν με την πεποίθηση ότι σίγουρα θα επέλθει η επιζητούμενη ίαση για την κάθε είδους συμφορά που έπληξε έναν άνθρωπο, ένα ζώο, ένα αντικείμενο, μία περιοχή κ.λπ..

Οι δημιουργοί των γητειών, ως απλοί άνθρωποι του λαού, είναι άγνωστοι στο ευρύ κοινό και γι' αυτόν τον λόγο δεν κατονομάζονται, κάτι που έχει παρατηρηθεί να συμβαίνει και στα ακριτικά και στα δημοτικά τραγούδια. Οι γητειές λοιπόν αποτελούν ένα είδος λαϊκού τύπου ευχών ή προσευχών, οι οποίες διαμορφώθηκαν και τροποποιήθηκαν στην πάροδο των αιώνων από τους άγνωστους δημιουργούς τους, που τις συνέθεσαν μετά από πολλή περίσκεψη και σε συνδυασμό πάντοτε με την υπάρχουσα εμπειρική τους γνώση και την ανάλογη θρησκευτικότητα τους.

Το γήτεμα του κάθε είδους κακού χρησιμοποιήθηκε τα παλιά χρόνια για την ανάρρωση του ανθρώπου από κάθε ασθένεια

(από το βιβλίο "Γητειές" του Κου Σταύρου Ν. Χριστοδουλάκη)